Cultuur van het Brabants trekpaard
Belgische trekpaarden zijn grote en breedgebouwde koudbloedpaarden met een uitgesproken spierontwikkeling. Ze staan bekend om hun zachtaardig karakter en hun vermogen om zware lasten in een gezapig tempo te trekken. De veelgebruikte benaming Brabants trekpaard of ‘Brabander’ stamt uit de hoogdagen van de exportgerichte fokkerij tussen 1880 en 1930. Sinds midden 19de eeuw begon de doelbewuste selectie uit en kruising van verschillende regionale types trekpaarden. Dit leidde op enkele decennia tijd tot de ontwikkeling van een raszuiver trekpaard.
Heropleving van de interesse
Na de Tweede Wereldoorlog, in de jaren 1950, verdrongen tractoren en vrachtwagens stilaan het Belgisch trekpaard uit het akker- en straatbeeld. Ondanks een gestage afname van de activiteiten van fokkerijen verdwenen het trekpaard en de bijbehorende cultuur nooit helemaal. Op het einde van de jaren 1980 was er zelfs sprake van een heropleving van de interesse in het kweken van en het werken met dit raszuivere koudbloedpaard. Een brede gemeenschap van fokkers, menners, liefhebbers, land- en bosbouwers, overheden, musea, dierenartsen, verzamelaars, fotografen, sociale ondernemers, ... koestert vandaag nog steeds de Belgische trekpaardencultuur. Ze delen allen, vanuit diverse motieven, een grote liefde voor het trekpaard en zijn trots deel uit te maken van een lange traditie en een rijke geschiedenis.
Fokken met passie
De passie van fokkers voor het trekpaard is gelegen in hun bijdrage aan het in stand houden van het ras door voort te kweken met de bloedlijnen van de stamvaders. Met kennis over afstamming en genetische overdracht van raskenmerken passen ze selectie en kruising toe. Hun enthousiasme ligt in de uitdaging om topproducten te kweken, die in uiterlijk en beweging op harmonische wijze kracht, elegantie en functionaliteit combineren. Het bijbehorende prestige houdt deze gemeenschap mede in stand door de jaarcyclus van keuringen en prijskampen, gekenmerkt door rituele praktijken en sociale conventies. Denk maar aan het optooien en presenteren van het trekpaard.
Nostalgie
Voor velen is de passie voor de cultuur van het Belgisch trekpaard geworteld in een familiale geschiedenis eigen aan een rurale context van landbouwers of kleine ondernemers. Zij hebben nog jeugdherinneringen aan de aanwezigheid en de arbeid van trekpaarden op het gezinsbedrijf. Ze kennen overgeleverde verhalen over de cruciale rol van het trekpaard in diverse maatschappelijke sectoren, die meerdere generaties teruggaan. Dit betekent allerminst dat het trekpaard louter een nostalgische getuige vormt van een economische organisatie in een periode van voor de doorbraak van de tractor.
Herwaardering
De overdracht van kennis, gebruiken en technieken, toegepast bij het optuigen, opleren en mennen van trekpaarden, leidt ook tot reële toepassingen die deze dieren herwaarderen als duurzame en milieuvriendelijke bron van energie en mobiliteit in recreatie en natuurbeheer, en als partner in sociale economie- en welzijnsprojecten. Daarnaast blijven menners hun vaardigheden en trekpaarden inzetten bij traditionele activiteiten, zoals ploegdagen, (trek)wedstrijden, huifkartochten en processies. Bovendien zijn enkele specifieke ambachten, onder andere de hoefsmederij en de gareelmakerij, onlosmakelijk met de trekpaardencultuur verbonden, net als traditionele voer- en werktuigen, zoals garelen, ploegen en karren.
Nationale trots en regionale identiteit
Het Belgisch trekpaard staat ook symbool voor een nationale trots en een regionale identiteit. Deze laatste leeft sterk in de provincie Vlaams-Brabant en meer specifiek in de Groene Gordel, waaronder de regio Pajottenland en Zennevallei, en in de streek rond Geraardsbergen. Mede vanwege zijn zachtaardig karakter is het Belgisch trekpaard een levende metafoor voor noties als werkkracht, goedmoedigheid en natuurlijkheid. Ten slotte getuigt de verbeelding van het Belgisch trekpaard in diverse kunstdisciplines van een diepgewortelde fascinatie voor zijn uiterlijk, beweging en karakter.
Op 11 januari 2018 besliste minister van Cultuur Sven Gatz om de cultuur rond het Belgisch (of Brabants) trekpaard als immaterieel cultureel erfgoed te erkennen door ze toe te voegen aan de Inventaris Vlaanderen van het Immaterieel Cultureel Erfgoed.
Kweker, keuring en kordeel. De Belgische trekpaardencultuur in Vlaams-Brabant
Dit rijk geïllustreerde boek schetst de veelzijdigheid van de huidige Belgische trekpaardencultuur. Het focust op technieken, vaardigheden, gebruiken en rituelen, eigen aan het fokken van en werken met trekpaarden. In de publicatie weerklinkt de stem van een waaier aan actoren uit de Vlaams-Brabantse trekpaardengemeenschap. Dankzij hun herinneringen, ervaringen en gevoelens ontdek je de hedendaagse beleving van de trekpaardencultuur en krijg je inzicht in het fokken, keuren en mennen van trekpaarden.
De publicatie is ontwikkeld in samenwerking met Centrum Agrarische Geschiedenis en de Belgische trekpaardengemeenschap.
Auteurs: Nicolas Mazeure (Dienst Erfgoed) in samenwerking met Centrum Agrarische Geschiedenis.
Deze publicatie, in co-editie met Openbaar Kunstbezit Vlaanderen, draagt bij aan een kwalitatieve erfgoedzorg voor de cultuur rond het Belgisch trekpaard, erkend op de Inventaris Vlaanderen voor Immaterieel Cultureel Erfgoed.
Bestel hier het boek.
